Do matury z języka polskiego zostało niewiele czasu, a Ty jeszcze na dobre nie rozpocząłeś przygotowań? Już teraz wiesz, że nie zdążysz zapoznać się z całością obowiązującego materiału, więc szukasz czegoś, co pomoże Ci skupić się na tym, co najważniejsze? A może solidnie pracowałeś przez ostatnie miesiące i teraz chciałbyś powtórzyć już tylko to, o czym nie można zapomnieć? Dobrze trafiłeś!

Dzięki naszemu repetytorium ostatniej szansy
„J. polski – Maturalne SOS” dowiesz się:

• jak poradzić sobie z rozprawką od podstaw?
• jakich zwrotów nie używać w wypowiedzi argumentacyjnej i czym je zastąpić?
• jak wprowadzać konteksty do rozprawki?
• jak napisać notatkę syntetyzującą, za którą dostaniesz komplet punktów?
• jakie pojęcia związane z poszczególnymi epokami trzeba zapamiętać?
• bez których lektur na maturze ani rusz, a którym można poświęcić mniej uwagi?
• które motywy literackie pojawiają się na egzaminie maturalnym najczęściej?
• czego poza lekturami i epokami mogą dotyczyć pytania maturalne?

SPIS TREŚCI

1. Czego spodziewać się na egzaminie?
1.1. Z jakich części składa się matura z języka polskiego?
1.2. Z którego wykazu lektur korzystać?
1.3. Jakich tematów się spodziewać?

2. To musisz wiedzieć o starożytności!
2.1. Co to znaczy, że starożytność była antropocentryczna?
2.2. Dlaczego teatr w starożytności odgrywał tak ważną rolę?
2.2.1. „Król Edyp”
2.2.2. „Antygona”
2.3. Czym wyróżniał się Homer?
2.3.1. „Illiada”
2.4. O jakich mitach warto wspomnieć na maturze?
2.4.1. Mit o stworzeniu świata
2.4.2. Mit o Prometeuszu
2.4.3. Mit o Syzyfie
2.4.4. Mit o Demeter i Persefonie
2.4.5. Mit o Dedalu i Ikarze
2.4.6. Mit o Heraklesie
2.4.7. Mit o Tezeuszu i Ariadnie
2.4.8. Mit o Orfeuszu i Eurydyce
2.5. Jaka wiedza nt. „Biblii” przyda Ci się na egzaminie?
2.5.1. Księga Rodzaju
2.5.2. Księga Hioba
2.5.3. Księga Koheleta
2.5.4. Księga Psalmów
2.5.5. Apokalipsa św. Jana
2.5.6. Ewangeliczne przypowieści

3. To musisz wiedzieć o średniowieczu!
3.1. Co to znaczy, że średniowiecze było teocentryczne?
3.2. Jak przedstawiano Maryję?
3.3. Na kim wzorowano się w średniowieczu?
3.4. Jak w średniowieczu przedstawiano śmierć?
3.4.1. „Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią”

4. To musisz wiedzieć o renesansie!
4.1. Co to znaczy, że renesans był antropocentryczny?
4.2. Co i dlaczego napisał Jan Kochanowski?
4.2.1. „Treny”
4.2.2. „Pieśń IX, Księgi Pierwsze”
4.2.3. Fraszki
4.3. Co się działo w Polsce?
4.3.1. „Pieśń o spustoszeniu Podola”
4.4. Jakie sekrety Szekspira musisz poznać przed maturą?
4.4.1. „Makbet”

5. To musisz wiedzieć o baroku!
5.1. Co to znaczy, że barok był teocentryczny?
5.2. Co się działo w literaturze?
5.2.1. Nurt metafizyczny
5.2.2. Nurt dworski
5.2.3. Nurt ziemiański
5.3. Do czego można wykorzystać komedię?
5.3.1. „Skąpiec”

6. To musisz wiedzieć o oświeceniu!
6.1. Co to znaczy, że oświecenie było antropocentryczne?
6.2. Co się działo w literaturze?
6.2.1. Klasycyzm
6.2.2. Sentymentalizm
6.2.3. Rokoko
6.3. Co i dlaczego napisał Ignacy Krasicki?
6.3.1. Satyry – „Żona modna”
6.3.2. Bajki
6.3.3. „Hymn do miłości ojczyzny”

7. To musisz wiedzieć o romantyzmie!
7.1. Co to znaczy, że romantyzm był teocentryczny?
7.1.1. „Dziady cz. II”
7.2. Jaką rolę w romantyzmie odgrywała przyroda?
7.2.1. „Balladyna”
7.2.2. „Sonety krymskie”
7.2.3. „Pan Tadeusz”
7.3. Co i kto tworzył w Polsce?
7.3.1. Adam Mickiewicz – „Oda do młodości”
7.3.2. Adam Mickiewicz – „Dziady cz. III”
7.3.3. Juliusz Słowacki – „Kordian”
7.3.4. Aleksander Fredro – „Zemsta”

8. To musisz wiedzieć o pozytywizmie!
8.1. Co to znaczy, że pozytywizm był antropocentryczny?
8.2. Jakie hasła głosili pozytywiści?
8.3. Co i kto pisał w Polsce?
8.3.1. Bolesław Prus – „Lalka”
8.3.2. Henryk Sienkiewicz – „Potop”
8.3.3. Poezja Adama Asnyka
8.4. Czy realizm i naturalizm to to samo?
8.4.1. „Zbrodnia i kara”

9. To musisz wiedzieć o Młodej Polsce!
9.1. Co to znaczy, że Młoda Polska była teocentryczna?
9.2. Kim byli dekadenci?
9.2.1. Artur Schopenhauer i Friedrich Nietzsche
9.2.2. Kazimierz Przerwa-Tetmajer
9.3. Na kim się wzorowano?
9.4. Czym się fascynowano w Młodej Polsce?
9.4.1. „Wesele”
9.4.2. „Chłopi”

10. To musisz wiedzieć o dwudziestoleciu międzywojennym!
10.1. Co to znaczy, że dwudziestolecie międzywojenne było antropocentryczne?
10.2. Czym interesowali się poeci?
10.3. Jakie tematy fascynowały Gombrowicza i Żeromskiego?
10.3.1. „Ferdydurke”
10.3.2. „Przedwiośnie”

11. To musisz wiedzieć o współczesności!
11.1. Co to znaczy, że współczesność jest teocentryczna?
11.2. Kto należał do pokolenia Kolumbów?
11.2.1. Krzysztof Kamil Baczyński
11.2.2. Tadeusz Różewicz
11.2.3. Gustaw Herling-Grudziński
11.3. Jak przedstawiano Żydów w literaturze?
11.3.1. „Opowiadania” – „Proszę Państwa do gazu”
11.3.2. „Zdążyć przed Panem Bogiem”
11.4. Jakie współczesne teksty trzeba znać?
11.4.1. Profesor Andrews w Warszawie”
11.4.2. „Rok 1984”
11.4.3. „Dżuma”
11.4.4. „Tango”
11.4.5. „Górą Edek”
11.4.6. „Miejsce”
11.4.7. „Podróże z Herodotem”

12. Jak poradzić sobie z maturalnymi formami wypowiedzi?
12.1. Jak napisać świetną notatkę syntetyzującą?
12.2. Jak napisać rozprawkę, która oczaruje egzaminatora?
12.2.1. Najważniejsze zasady
12.2.2. Najczęściej popełniane błędy
12.2.3. Alternatywne zwroty
12.2.4. Sposoby na napisanie wstępu
12.2.5. Sposoby na napisanie rozwinięcia
12.3. Jak radzić sobie z kontekstami?
12.4. Sposoby na napisanie zakończenia

13. Co z gramatyką i stylistyką?
13.1. Najważniejsze -imy i –izmy
13.2. Jakie mamy funkcje języka?
13.3. Czy rozpoznasz poszczególne style językowe?
13.4. Na czym polega stylizacja?
13.5. O które środki stylistyczne lubią pytać egzaminatorzy?

Fragmenty repetytorium

1.3 Jakich tematów się spodziewać?

Co roku za wszelką cenę uczniowie próbują ustalić, jaki temat i jaka lektura mogą pojawić się w ostatnim zadaniu maturalnym. W ostatnich latach na pierwszy plan wysuwały się:

• „Lalka” (2021 – „Czy ambicja ułatwia człowiekowi osiągnięcie zamierzonego celu”, 2018 – „Tęsknota – siła niszcząca czy budująca ludzkie życie?”);
• „Pan Tadeusz” (2022 – „Czym dla człowieka może być tradycja?”);
• „Wesele” (2020 – „Jak wprowadzenie elementów fantastycznych do utworu wpływa na przesłanie tego utworu?”);
• „Dziady cz. III” (2019 – „Czym dla człowieka może być wolność?”).

Nieco inaczej wyglądało to przez ostatnie 2 lata, w których w poleceniu nie odwoływano się do konkretnej lektury. W 2023 r. maturzyści pochylali się nad następującymi tematami: „Człowiek – istota pełna sprzeczności” oraz „Co sprawia, że człowiek staje się dla drugiego człowieka bohaterem?”, zaś w 2024 r. brzmiały one następująco: „Bunt i jego konsekwencje dla człowieka” oraz „Jak relacja z drugą osobą kształtuje człowieka?”.

Powyższe tematy nie pojawią się po raz kolejny w najbliższych arkuszach maturalnych, ale lektury już tak. W związku z tym warto przyjrzeć się zwłaszcza trzem, które szczególnie lubi wielu egzaminatorów. Zalicza się do nich „Lalka”, „Pan Tadeusz” i „Dziady cz. III”. Z racji tego, że niewielu maturzystów przepada za Mickiewiczem i jego niełatwą, romantyczną twórczością, warto mieć w pogotowiu min. 2 lektury, które dobrze znamy, lubimy i swobodnie korzystamy z pojawiających się w nich motywów i bohaterów. Może pochodzące z różnych epok „Zbrodnia i kara”, „Kordian” i „Dżuma” będą dla Ciebie wyjątkowe pomocne?

Wielu maturzystów dodatkowo przygotowuje sobie koło ratunkowe w postaci książki spoza kanonu, w której motywów nie brakuje. Dla jednych będzie to „Mały Książę”, dla innych ulubiona część Harrego Pottera. Nie bój się takiego rozwiązania – książki nieomawiane w szkole nie są gorsze i nie ocenia się ich słabiej dla zasady J A nad jakimi tematami warto zastanowić się przed tegorocznym egzaminem?

12.3 Jak radzić sobie z kontekstami?

W dyskusjach poświęconych zarówno ustnej, jak i pisemnej maturze z języka polskiego jednym z częściej pojawiających się terminów są konteksty. Nie może ich zabraknąć także
w Twojej pracy. Chociaż na pierwszy rzut oka może się wydawać, że to zbędne wydziwianie, z którym mało kto jest sobie w stanie poradzić, tak naprawdę to nic strasznego. Twoim zadaniem jest bowiem pokazanie, że dostrzegasz punkty wspólne pomiędzy tym, co przywołujesz w swojej pracy, a czymś innym, związanym na przykład z czyimś życiorysem, wydarzeniem historycznym lub tekstem kultury. Samo wspomnienie o podobieństwie to jednak za mało – aby kontekst uznać za funkcjonalny należy dokładnie wyjaśnić, jakie zależności dostrzegamy pomiędzy tymi dwoma elementami, pokazując zarazem, że dzięki kontekstowi lepiej rozumiemy analizowany przez nas temat. Uważasz, że Jacek Soplica i Andrzej Kmicic mają naprawdę wiele wspólnego? Wykaż to! Aby tego dokonać, przeanalizuj cechy charakteru oraz postępowanie obu bohaterów dynamicznych, a także zaprezentuj przemianę wewnętrzną, którą przeszli. Z kolei gdy mówimy o „Trenach”, Jan Kochanowski wręcz woła do nas, abyśmy nie zapominali o tym, że on sam stracił córkę – Orszulkę. To wydarzenie bardzo wpłynęło na jego życie i światopogląd. Stoicki spokój mieszkańca Czarnolasu i jego epikurejskie nastawienie do życia zostały naruszone. Nie zapomnij tylko wyjaśnić, co charakteryzuje wspomniane nurty filozoficzne, które wywodzą się ze starożytności.

Wśród kontekstów wyróżnia się:

• kontekst biograficzny (związany z życiorysem danego pisarza, czego przykładem jest George Orwell, który bez doświadczenia hiszpańskiej wojny domowej być może nie napisałby „Roku 1984”);
• kontekst historyczny (związany z wydarzeniami, które np. przyczyniły się do napisania danego dzieła, tak jak ma to miejsce np. w przypadku „Reduty Ordona”);
• kontekst filozoficzny (związany z nurtami filozoficznymi, których przejawy znaleźć można w utworze);
• kontekst literacki (związany z innymi tekstami, pomiędzy którymi znaleźć można istotne podobieństwa);
• kontekst kulturowy (związany z innymi tekstami kultury takimi jak filmy, obrazy, rzeźby, utwory muzyczne itd.);
• kontekst religijny (myśl chrześcijańską znaleźć można chociażby w twórczości Jana Kochanowskiego);
• kontekst społeczny (związany z funkcjonowaniem społeczeństwa, dostrzegalnymi w nim zjawiskami jak np. konsumpcjonizm czy samotność człowieka we współczesnym, przepełnionym technologią świecie);
• kontekst teoretycznoliteracki i historycznoliteracki (odnoszący się do pojęć związanych z epokami takimi jak np. weltschmerz czy mesjanizm oraz z gatunkami literackimi itd.)
• kontekst biblijny i mitologiczny (skarbnice motywów i archetypów, z których warto czerpać pełnymi garściami).

Skoro już wiesz, z czego możesz skorzystać, pozostaje jeszcze tylko odpowiedzieć na pytanie, jak to zrobić. Tak samo jak w rozprawce maturalnej należy wystrzegać się schematycznego słownictwa w stylu: „Moim pierwszym argumentem…” i „Mam nadzieję, że udowodniłem moją tezę”, tak też dobrym pomysłem nie jest używanie zwrotów w stylu „Warto przywołać tutaj kontekst, którym jest…” czy też „Związany z tym kontekst można zauważyć w…”. Istnieje wiele lepszych sposobów na ich wprowadzenie – oto niektóre z nich:

• Gdyby nie doświadczenia biograficzne autora związane z…
• Zapewne wiązało się to z poglądami autora, który uważał, że…
• Na tę sytuację wpłynęły okoliczności historyczne, czyli m.in…
• Podobną postawę prezentował…
• Ten sam motyw można dostrzec w…
• Warto zaznaczyć, że dla ludzi żyjących w tamtej epoce szczególnie ważne było…
• Z podobnymi problemami zmagali się ludzie w czasie…